Bewijzen van ouderdom

Het Gildeboek

“Bewijzen van ouderdom”

Niet het oudste, echter wel het merkwaardigste document is het Gildeboek, dat begint met de mededeling: Item 1718 den l7ten February habe ich von Bernhart Spal vor dit boeck empfangen vier gulden Clefs.

Hierop volgt een titelblad met vijf rode lakzegels bedrukt, die, Voor zover voldoende ongeschonden bewaart, de beeltenis van Sint Walburgis vertoont, en op welk blad te lezen staat:

Sancta

Wolbrech – of Walburg of Walpurg

Abbadisse

van dat beroemde clooster Heidenheim

Patronesse van de kerspel Kercke

En

van dat Loflike Gilde tot Netterden.

Na een schutblad volgt dan wederom een titelblad, nu van de levensbeschouwing van de patroonheilige

Het Heilige Leven, En Koninklike

Geslagt,

Ende Heilige doerlugtige Bloet –

verwantscap,

van d’Heilige jonckvrou Wolburg

Abbadisse

van dat seer beroemde clooster

Heidenheim

over Geistelike man- En vrou-Personé-

in den H. orden van S. Benedictus

Patronesse

van die kerspel kercke, En Gem-ente

Ende desself Loflike Broederschap

of Gild tot Netterden

in die Graefscap

van den Berg.

Dan volgt op een nieuw blad de gekleurde afbeelding van Sint Walburgis, zoals deze ook op de lakzegels wordt aangetroffen en hieronder in zwart-wit is weergegeven.

Het Heilige Leven van s. Walburg.

Die heilige jonckvrou Wolbrech, Walbrug of Walburg is van Edelen geslegte geboren. Ihr vader heete Richard und yhr moeder was Een koninginne van Engeland, und hadde twe Broederen, dy Een geheten Wilboldus, dy ander geheten Wunboldus, dy dry kinderen hadden Goth gans Lief unt diende ihm met vlijte, daer na gingen die twe Broederen in dat Elende am Goths willen, unt wandelden tot vele heiligheit durgh Goth. daer na starf ibre moeder. doe sorgden hare Broederen seer voir hare suster Walburgis, unt vrugteden, sie sollen worden Elendigh,om de wiel sie ihre moeder verlaren hadde. unt Broederlicke Liefde bewoog haer dat sy nae haer sanden. un doe S. Walburg die boetscap vernaem, so riep sie unsen hem Jesum Christum aen mit grote vliete, dat hij sinen allerlievensten willen mit haer voibragre, unt hij ijhr toevoegde wat hier aller Lofclickste ware, unt dat beste aen Lijef unt aen ziele. Doe vernam sie van ingevinge des heiligen Geistes, dat sie ijhre Broederen gehorsam ware, unt wat sy haer heiten, dat sie dat deede, unt dat dat Goths wille ware. Doe nu d’Lieve janckvrou Walburgis van d’Gades Gnade vernam, dat dat sine wille was, doe betragtede sie, woe sie ihn dede. Daer na Eisede sie toe sigh xxx jonckvrouwen, ihre speelgenoten, die oeck enes Gatliken leevens waren, unt namen mit sigh kost, unt wat ijhnen nodruftigh was, unt segende ihre vrinden unt voire van dair als Ene dogter, die sigh Goth bevelen wolden, unt ijhre Land, unt vrunden, unt nigt dij alleen, maer alle dingen am Gades willen overgeven wolde, unt ihren Heeren Christo naevolgen wolde, want sie ihn utverkaren hadde; unt doe sie met ihre geseiscap op dat meer quaem, so maeckten d’Böse Geest Len groten storm in dem meer (want hij hater is aller goeder wercken) so lange, dat dij schipluiden versaegden, unt wirpen die roederen van sigh, unt riepen Goth aen; Soe dat d’heilige jonckvrou S. Walburg saeg unt spraeck: Heere Jesu Chirste, du bist geweldigh des hemmelrijcks unt Eerdrijck, des waters unt des meers, unt aller Creaturen, bevriet ons Lieve Heer, als du bevriedede den Richardum, doe hij in noden op den meer was, unt digh aenroepte. Toe hant stont zij op unt geboet dat meer, doe worde dat op ter hand stille, unt sij voeren verder sonder leet unt danckede Goth, dat hij durgh die h. jonckvrou S. Walburg sy verlost hadde van de sorge des doods. Daer nae quaern d’h. ionckvrou s. Wolpurg mit ihre geseiscap tott in duitsland, unt waer vroelick van ihn ontfangen unt bleef Etlike tijt bij sij, unt oefende sigh in menige deugden, Goth te lieve en toe Eheren, unt nam de Leere in haer harte met grote vlijte. So word S. Walpurg gesegt, hoe ihr Broeder Wunbolt Een Billig Abt were in den Lande over seven Cloosteren. So bad sij ibren Broeder Wilbolt, dat hij sie tot ihren Broeder Wunbolt sande, so wolde sie ihm bidden, dat hij sie in Een Geesteliken Clooster dede, daer sie Goth ihr levensdagen in dienen mogte. dat laefde hij ihr doe ihr Broeder ihren. goeden geloef und wille saeg, unt goede meinige, doe sande hij sie tot ihm. doe sie tot ihm quaem, ontfing hij sie mit grote vreugde; doe badde sie ihm Goths wille, unt om gebedens willen, dat hij sie onder die jonckvrouwen, die daer met ihr waeren in een Clooster geven, daer sie Goth mit gansen vlijte innen mugte dienen, die wide sie leefden, dat dede d’Lieve s. Wunbolt, daer diende de Lieve Heilige S. Walburg Goth met vlijte in dagh unt nagt, unt was een spiegel aller goeden menschen bij die Geistelike und wereitlike: also segende hij sie unt wijde sie Goth tot Ene Enige dienerin mit veel geseiscap unt maackte Ene kereke kort bij dat Clooster, unt preedigde unt Leerde ihm, woe sie Goth mit volkomen hart solde dienen, unt doe ihr Broeder s. Wunbolt starf, doe dwonck sie ihr Broeder S. Wilbolt om ihre wille, unt sette sie aver dat clooster Heidenheim, aver Mönnicken unt Clooster-vrouwen, dat sie ihrer weldigh solde wesen, want hij bekande in den Geest wol, dat sine suster Walburg Gotlick was, unt strenge toe straffen, unt Barmhartigh in medelidinge; alse ontfingh de Lieve s. Wolburg dat Ampt in groter ootmoedigheit, unt was een Evenbeelt aliens Gotliken levens, unt strafde Man unt vrouwen gestrengelik, dij in ongotliken leven waeren unt regeerde dat Clooster XXI jaeren mit groten vlijte, unt aendagt, so lange als sie leefde. Soe Ener tijt was Een Coster bij ihre clooster, dij heitte Gumerandus, dij scheldigh daer ijn waer, dat hij altijt geve tot d’kercken, unt alle dat convent, waer men sij behoefde; so wolde die vrouwen Een mael eten unt hadden geen Een ligt gehat, unt d’Coster wolde im geen ligt geven toe der Tafel, to werd d’Lieve s. Walburg seer bedroeft, unt hadde grote medelidinge mit ihre susteren, dat sie van onmoede niet mogte Ethen, unt legde sigh aen ihr heimelick gebet, unt klaegde dat dem Almegtigen Goth unt ihere susteren, dat ihr Coster den onwille hadde gedaan so troostede onse Heer Christus sine Dinerinne S. Wolburg in ihren gebede, unt dair quam op der hand Een groit ligt van den hemel, dat ligtede den vrouwen overal, unt ihre susteren worden liefelick unt lustlich van den ligte vervrouwet unt het ligt ligtede ihnen van den avent bis des morgens dat d’son opginck, des danckede sie Goth mit groter andagt. het was een seer olt man, dij woende bij den selven clooster Heidenheim, dij dede dat selve clooster oeck Goet, dij hadde Ene dogter, dij was ihm gans lief, dy ward oeck seer kranck unt wol sterven, doe s. Walpurg dat hoerde, doe hadde sie medelijden met des mans dogter, unt quam tot ihr aen die stede, daer sij kranck laegh, unt saegh, dat sie tot den doot geneget was, doe ginck sie in ihr heimelick gebet, unt bad den Almegtigen Goth, dat hij der dogter het leven vrij stelde, unt gesont maeckte, doe werd die dogter op der hand gesont, doe dat ihr vader sagh met andere Luiden, so worden sij alle vroe, unt danckede Goth, unt die Lieve jonckvrou s. Wolpurg Ihre Genade. doe nu d’Heilige jonckvrou s. Walpurg Ihre leven tot Een goet Eind gebragt hadde, doe word sie kranck unt hoe langer hoe krancker, doe ontfinge sie dat heilige Sacrament met groter andagt, ant bevoel ihre susteren Dat sie Goth lief hadden unt ihm met vlijt Dienende, unt Eindigende ihr leven mit guden wercken, unt Hat op ihren Geest dem Almegtigen Goth, unt ihre ziel, voere toe den heiligen Freuden. Die d’heilige jonckvrou S. Walpurg starf aen den ijden dagh na S. Matthiasdagh des Apostels, unt word verhäven aen den tween Apostelsdage Philippi unt Jacobi, als men sie gemeinlich in der Christenheit begehet (dit is verset tot op den Ersten dagh na S. Matthias) daer na als sie, die H. jonckvrou S. Wolburg gestorven was, so begroef ihr Broeder St. Wilbold ihren heiligen lichaem bij ihren Broeder St. Wunbold; daer quaem Een groet ligt van den hemel, unt also Een geroeke gingh van ihren Lichaem, dat dij krancken daer af gesont worden, dij daer tegenwoerdigt waeren; Doe onttuigden sigh alle Lampen unt ligten van sigh selven, dij in d’kercke waeren van d’wille Godes, sonder Eiger menschen hulpe, unt alle dij menschen, dij dat teken saegen, dij worden vroe, unt danckede Goth siner Gnade die hij bij sine Dinarinne dede, unt dinede d’L. heilige jonckvrou S. Walburg mit groten vlijte; unt doe ihr Broeder afstorf, doe openbaerde hij sigh tot Ener rijt den Bisscop van Eichstede, unt sprack tot ihm: du sults mine suster Walpurg met Ebren unt weerdigheit tot Eichstede brengen; dat dede d’Bisschop, unt doe men ihren heiligen lichaem begroef, rock het seer wel, unt doe leiden sij dat heilige lichaem op dat Altaer, doe droep olie daer uit, unt daer mede worden vele krancken Mensehen bestreken, unt van meniger hard kranckheit worden zij alle verlost, unt daer geet nogh heeden des daegs olie ut alle ihre lythmaten, dat vele menschen sihen. Doe d’H. jonkvrou S. Wolburg met groter weerdigheit toe Eichstede gebragt worde, doe liepen vele menschen den heiligdom Entegen, unt wan sij dat ruerden, so worden sy gesont van alle ihr kranckheden Doe men dat lichaem tot Manheim in dat clooster bragte unt dat op het Altaer gelagt hadde, daer was toe diemael Eene Abbadisse, die heite Nebula, unt was lang kranck geweest, die laeg unt sliep doe openbaerde sigh ihr Een man in Lines Eerliken Priesters gestaltenisse, unt spraeck tot die Abbadisse Nebula: wat slaeps du? waerom staets du nigt haastig op, unt Geest in de kercke? want S. Wilboldus is in dien Goths-huis gekomen, unt ene grote schaer der Engelen unt wil sihen, woe du onrfankt Sine Lieve Suster Walpurgis, doe antwoerde die Abbadisse unt sprack: ick kan niet in d’kercke komen, men drage mij dan daer hin, want ick bin langh kranck geweest. Doe sprack de Priester: stae haesrig op unt gae hin, Eher du digh versumest. Doe stonde die Abbadisse op oen alle hulp der menschen, unt was gesont, unt Ginck met vroud enin d’kercken, unt enfing dat Heiligdom met groter weerdigheit, unt danckede Goth, unt St. Walburgis ihrer Genaden. Doe verwonderde sigh die Luiden, dat die Abbadisse gesont geworden was, doe seide sie, hoe ihr geschien ware, doe laefden sie Goth om dat Tecken unt vreugden sigh alle om S. Wolburgs zaligheit.

Nu helpe ons d’Lieve Heilige jonckvrou

S. Walburg, dat wij mogen verwerven van

den Almegtigen Goth, dat hij ons geve

waeragtige Reuwe unt opregte

Bijght, unt nae desen krancken

vergenckliken leven die vreu-

de des Euigen Levens amen.

vide dat Passionael der

Heiligen in dat 1te deel.

Folio 23.

Namen der Heiligen Bloetverwanten van d’H. jonckvrou E Abbadisse Walburg; te samen Hoog Doerlugtige Personen, hier volgende:

S. Woibrech, Wolburg of Walburg, in hoogduits Walpurg, in latijn Walburgis, walpurga, vel walpurgis. Eene heilige jonckvrou van konincklike Elderen in Engeland geboren, Abbadisse in ’t Clooster Heidenheim, aver Mönniken En aver Nonnen onder den heiligen Regel van S. Benedictus.

S. Richardus köninck van Engeland, s. Walburgis vader.

S. Bonna köninginne van Engeland, s. Walburgis moeder.

S. Wibalt of Willibalt Eerste Bisschop van Eichsted, s. Walburgis Broeder.

S. Wunbolt Wilibolt of Winibolt stifter ende Eerste Abt van het Clooster Heidenheim, oock een Broeder van s. Walburg.

S. Wilfrijt of Willifridus geboren van könincklike bloet in Engeland, van den Paus Gregorius den 2den om sine veele goede wercken toegenamt Bonifacius. Eerste Aertsbisschop tot Mentz. En na doode van S. Willibrordus twede Aerts-Bisschop tot Utregt. Broeder van S. Bonna voornoemt. En oom van s. Walburg s. Lullus; twede Aerts-Bisschop tot Mentz, als hij te voer geweest waer Abt tot Fulden, Sti Bonifacii Möeyensoon, Een Neef van S. Walburg.

S. Burcardus, Eerste Bisschop van Wirtzburg (Herbipolis) Len Benedictiner Mönnick. Een Bloetverwanter van S. Bonifacius en Neef van s. Walburg.

En na deze vertelling en mededelingen over de patronesse van zijn gilde, gaat de brave Bernard Spal, schoolmeester en gildeschrijver verder:

“Alsoo seer veele in veele landen sigh bevinden Geestelike Fundatien, kercken en cloosters tot Goths Ehere en voortsettinge van den waeren Gothsdienst, onder die protectie en patrocinatie van d’heilige jonkvrou en abbadisse s. Walburg, verordent, ingewiet en ingestelt, oeck met den naem dienvolgens benoemt worden van dese jonkvrou S. Walburg; so is dan oeck voer enige honderde jaeren in onse kerspel toe Netterden, die kercke verordonneert, gestift en ingewiedet tot oefeninge en voortsettinge van den dienst Godes onder ons christ-gelovige mensen ter eheren Godes en sine Lieve moeder, die heiligste jonkvrouwe Maria en alle Lieve Goths heiligen, ten profite en tot zaligheit van ons ziele. En is namenlyck die heilige junckvrou s. Walburg over dese kerspelkercke en Gemeinde toe Netterden, als mede naderhant over die Broederschap of Gilde aldaer onder dy ingesetene deses kerspels ingestelt, genoemt en gekoren tot eene besondere Patronesse ende voersprakerse by den Lieven Goth voer dit kerspel dien volgens oeck van olts altoest herwarts, die kercke ende het Gild van Netterden den naem van hare Patronesse s. Walburg hebbe en daermede genornd worden”. “Die redenen of orsaeck van die verordnung ende instellinge van dese Broederschap of Gild (gelyck overall in d’christenheyt veel sigh bevinden) is dese: dat hierdoer Goths Ehere magh verbreit worden, d’Liefde voer Godt en voer d’menschen onderhalden, alle onwillen ende oneenigheeden onder die Gemeinde doer tusschenspraecke ende middelinge van Gilde meester ende olderlinge des Gildes afgemaeckt worden; oeck dat des Gemeindes weduwe ende wesen getroest, dy ahrmen en behoetigen na vermogen mede gedeilt en geholpen, oeck voer die zielen des Gemeindes afgestorvene Sacrificien ende gebeden aen Godt geoffert worden, dan oeck, dat des Gemeindes inkompsten wel nagesihen, in agt genomen en na vermogen met regtveerdigheit vermeert worden, daervan opregte narigt maken en onderholden goede aenteikeninge in die Gildeboeken, des Gemeindes schulden wel betalen en alle lasten en beswaeren afdoen, alle scade voerkomen, alle reparatien en melioratien troulick behertiget, jaerlicks van den ontfanck en utgaef accurate rekeningen gedaen worden. Tot dien einde van zulke Got zalige en loflike werken wel te doen en te bevorderen den tietlicken Gilde meesters ende Gildebroeders na vereisch van zaken dickwils samenspraeck motten halden”…

’t Is allemaal pas geschreven in 1718, nadat in Netterden het gilde een vernieuwing en herorganisatie had ondergaan. Maar de schrijver is aan het delven gegaan in heel oude boeken, die hem ter beschikking stonden, helaas verloren gegaan. Hij bewijst het door zijn taal en orthografie. AIs hij spellingen gebruikt als ,agt’, ,nagt’, ,regtveerdig’, ,sig’ e.d., dan ziet men hier de 18e-eeuwer aan het schijven, bij wie als schoolmeester de gewoonte om de spelling- en schrijfwijzen van zijn tijd te gebruiken, soms overwon op de wil, om juist, letterlijk en nauwkeurig de tekst over te nemen, die voor hem lag. Maar die tekst moet eeuwenoud zijn geweest. Heel de taal bewijst, niet alleen in schrijfwijzen als oeck, doer, scade, ende (voor “en”) laefde (voor “loofde”), maar ook in de uitdrukkingswijze, dat hier niet een 18e-eeuwer maar een een schrijver uit de 14e of 15e eeuw aan het woord is, een die oostmiddelnederlands schreef. Ook uit de hele geest, die uit deze teksten spreekt komen ons de Middeleeuwers tegemoet, in de eerste plaats uit het levensverhaal van Sint Walburgis, dat geheel en al de sfeer ademt van een Middeleeuwse heiligenlegende, maar verder uit de inleiding op het eigenlijke “Gildeboeck”, waarin gezegd wordt, dat de Broederschap van honderden jaren her dateert; waarin verder aan gildemeester en olderlingen de taak wordt toebedeeld kwesties en onenigheden in de gemeente te beslechten, een opdracht, die dateert vanuit verre voortijd, toen in de buurgemeenschappen nog “soevereiniteit in eigen kring” bestond en over onderlinge kwesties in die eigen kring recht gesproken werd. Hiermee bewijst dit i8e eeuwse “Gildeboeck” z’n herkomst uit een ver verleden. En naast dit “Gildeboeck” is er te Netterden dan nog een oud stuk van het gildezilver, n.l. een prachtig schild (hieronder afgebeeld), achterwaarts gebogen, in welke buiging een beeldje van Sint Walburgis is aangebracht met daarboven in gothische letters “Dit is sàtta Volbrech”. Volgens de deskundigen van Monumentenzorg moet het uit de 15e eeuw dateren, doch de taal van de inscriptie, Volbrech voor Walburg lijkt uit een veel vroegere periode van het middelnederlands. Heeft de zilversmid dit wellicht van een inscriptie op een veel ouder stuk overgenomen?

(bron: J.H.G. te Boekhorst)